kliknij na zdjęcie, aby powiększyć.
kliknij na zdjęcie, aby powiększyć.
Rozłożony przy trasie dojazdowej do centrum miejscowości stary, dworski park wysokimi drzewami ocienia resztki średniowiecznego grodziska. W jego bliskim sąsiedztwie stoi kamienny zabytek – duży krzyż pokutny, informujący o tym, że niegdyś popełniono tu zbrodnię.
Zadbany park przylegał do pałacu, wybudowanego w 1739 roku przez Karola Zygmunta von Gersdorf. Główny, barokowy dwór, podobnie jak i większość jego zabudowań gospodarczych dzisiaj już nie istnieje, chociaż długo po roku 1945 można było oglądać ich popadające w coraz większą ruinę pozostałości.
Nieco dalej od centrum wsi widnieje staw, utworzony dzięki wybudowaniu grobli, po której przebiega wyasfaltowania droga. Dawno temu nosił on miano „stawu dziewic”. Dlaczego właśnie takie – trudno już obecnie dociec...
Zabytkowy kościół w Wykrotach kilkakrotnie ulegał poważnym zniszczeniom, natomiast jego gruntowne remonty przeprowadzono w roku 1550, 1756 i 1786. Nowa wieża została wybudowana w latach 1608 – 1609, a jej dzisiejszy kształt powstał między 1774 a 1777 rokiem.
We wnętrzu świątyni znajdował się dawniej barokowy ołtarz z końca XVI wieku. Szczególną refleksję wiernych musiał budzić symboliczny element wystroju, jakim był zawieszony nad amboną i miejscem występowania kantora „krzyż ogniowy”, opalony krucyfiks, wyniesiony w czasie pożaru. Obecnie nie ma po nim śladu.
Charakterystyczne, okalające główną nawę balkony świadczą o ewangelickim okresie w przeszłości świątyni. O wielu ważnych postaciach z przeszłości Wykrot mówią zachowane kamienne epitafia. Kilka znajduje się również wewnątrz kościoła.
Na prawej ścianie - patrząc od centralnego wejścia - osadzono epitafium z roku 1559, upamiętniające dziedzica Wykrot Abrahama von Gersdorf. Na piaskowcowej płycie nagrobnej widać sylwetkę szlachcica w pełnej zbroi. Rogi tablicy zdobią herby znamienitych protoplastów tego rodu.
W niewielkim pomieszczeniu pod wieżą, po obu stronach nie używanego wejścia wmurowano dwa inne epitafia, wykonane najprawdopodobniej przez tego samego artystę. Są one również poświęcone Gersdorfom - Wibaldowi Boguchwałowi, zmarłemu w 1755 roku oraz Erazmowi Leopoldowi. Pełnili oni istotne funkcje na dworze polskiego króla i elektora saskiego.
Na zewnątrz, obok wrót do wieży, osadzono w ścianie tablicę upamiętniającą tutejszego pastora, Jana Thomasa, a po drugiej stronie epitafium żony porucznika Jana Guntera von Dallwitz.
Cały zestaw kamiennych płyt nagrobnych zabezpieczono instalując je w ścianie budyneczku gospodarczego i w cmentarnym murze. Przypominają one zarówno ważne dla Wykrot osoby świeckie - jak i kilku tutejszych pastorów.
Niegdyś na zlokalizowanej w pewnym oddaleniu od kościoła i nadal czynnej nekropolii można było znaleźć epitafium mieszkańca Wykrot – żołnierza Wehrmachtu, który zginął w 1939 roku w czasie napaści na Polskę. Nie wiadomo, czy rzeczywiście sprowadzono tu ciało poległego, czy było to tylko symboliczne miejsce jego pochówku.
W trakcie walk w lutym i marcu 1945 roku w Wykrotach kwaterowali krasnoarmiejcy, nacierający w kierunku Lubania i Zgorzelca. W budynku poczty urządzono wtedy pomieszczenia dowództwa i zainstalowano radiostację.
Współczesnym pomnikiem, przypominającym powojenną drogę naszych rodaków, zamieszkujących dzisiaj Wykroty i Zagajnik, jest kamień z wyrytą mapą dawnych kresów polskich i nazwami miejscowości, skąd przyjechali tu polscy pionierzy tych ziem.
Dzisiaj ludzie żyją głównie współczesnymi problemami, z konieczności mniej czasu poświęcając przeszłości tej wsi, pamiętającej liczne wojny, przemarsze różnych wojsk, kataklizmy - a także odwiedziny dostojnych gości.
Jednym z nich był nasz wielki rodak, Stanisław Staszic...
